Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu

Bilgiyi üretme, kullanma ve yayma yeteneği olarak tanımlanabilecek teknolojik yetenek, uluslararası rekabet gücünün ve ekonomik büyümenin, dolayısıyla da toplumların refahının en kritik belirleyicisi haline gelmiştir. Teknolojik gelişme açısından ileri olan ülkelerde ekonomik faaliyetlerin önemli bir bölümünü bilgi yoğun faaliyetlerin oluşturduğu bir değişim süreci yaşanmaktadır. Günümüzde, mal ve hizmet üretim faaliyetlerinin artan ölçüde bilgi kullanımını gerektiriyor olmasından hareketle ekonomileri tanımlamakta “Bilgiye Dayalı Ekonomi” veya “Bilgi Ekonomisi” kavramları kullanılmaya başlanmıştır.

Dünyada belirginlik kazanmakta olan bilgi ekonomisine geçiş süreci üretimden pazarlamaya bütün ekonomik faaliyet alanlarında yapısal bir dönüşümü ifade etmektedir. Baş aktörünün teknolojik yetenek olduğu bu süreçte, ülkelerin uzun vadeli gelişme perspektifleri yeniden şekillenmektedir. Önümüzdeki dönem, gelişme stratejisinin ana eksenini, ekonomik ve sosyal bütün boyutlarıyla, teknoloji yeteneğinin geliştirilmesi yönünde oluşturup kararlılıkla uygulayan ülkelerin daha da öne çıkacağı bir süreç olacaktır.

Bu kapsamda, bu çalışmanın temel amacı, 1999 yılında OECD tarafından yayınlanan ve OECD üyesi ülkelerde bilgiye dayalı ekonomiye geçiş sürecinin sayısal göstergelerle incelendiği çalışma esas alınarak, Türkiye ekonomisinin bilgiye dayalı ekonomiye geçiş sürecindeki konumunu irdelemektir. OECD tarafından yapılan çalışmada Türkiye ekonomisi üzerine ölçüm ve değerlendirmelerin çok sınırlı olması bu çalışmanın yapılmasını gerekli kılmıştır. Çalışmanın ortaya koyacağı bulgular gelişme perspektifimizin bir dönüm noktasında olduğu günümüzde ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasına
önemli katkı sağlayabilecektir.

Çalışmanın önemli bir bölümünde, diğer OECD ülkeleriyle kıyaslamalı olarak, 1990-2000 döneminde Türkiye ekonomisinde bilgiye dayalı ekonomiye geçiş sürecinin temel göstergeleri sunulmakta ve kısaca değerlendirilmektedir. Veri kısıtı nedeniyle bilgi ekonomisine geçiş sürecinin sayısal göstergelerle değerlendirilmesi imalat sanayiyle sınırlandırılmıştır. Sayısal göstergeler yanında, bilgi veya teknolojik yeteneğin rekabet gücü ve ekonomik büyüme sürecinde taşıdığı önem teorik açıdan da ele alınmaktadır.

Bu çalışmanın ortaya koyduğu bulgular üretim, yatırım ve rekabet gücü göstergelerinde Türkiye ekonomisinin OECD ülkelerinin önemli bir bölümünde gözlenen bilgiye dayalı ekonomiye geçiş sürecinin gerisinde kaldığını göstermektedir.

Çalışmada ayrıca, bilgiye dayalı ekonomiye geçiş sürecinde kritik önem taşıyan ve uzun dönemli ekonomik büyüme oranı ile rekabet gücünü artırmanın başlıca unsurlardan yatırım, eğitim, Araştırma-Geliştirme faaliyetleri (Ar-Ge), patent, doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve bilişim ve iletişim teknolojileri alanlarında Türkiye’nin dünyadaki konumu incelenmektedir. Ortaya konulan bulgular Türkiye ekonomisinin bilgi ekonomisine geçiş sürecinin temel dinamiklerini oluşturan bu alanlarda oldukça yetersiz konumda olduğunu göstermektedir.

Çalışmanın ikinci bölümünde bir ekonominin bilgi ekonomisine geçiş sürecindeki konumunu belirlemede OECD tarafından önerilen bilgi yoğun üretim faaliyetleri sınıflaması sunulmakta; üçüncü bölümde yatırım, üretim ve katma değer ölçütleri esas alınarak Türkiye imalat sanayiinin bilgi ekonomisine geçiş sürecindeki konumu incelenmektedir. Teknoloji ve rekabet gücü arasındaki ilişki dördüncü bölümde incelenmektedir. Bu bölümde, bilgi ekonomisine geçiş sürecinin dış ticaret ile ilgili göstergeleri sunulmakta ve Türkiye ekonomisinin rekabet gücü tartışılmaktadır. Beşinci bölümde, bilgi ekonomisine geçişin kritik unsurlardan olan yatırım, Ar-Ge, patent, doğrudan yabancı sermaye yatırımları ve bilişim ve iletişim teknolojileri alanlarında Türkiye’nin dünyadaki konumu incelenmektedir.

Raporun bütününü okumak için: Bilgi Ekonomisine Geçiş Sürecinde Türkiye Ekonomisinin Dünyadaki Konumu, Şeref Saygılı, Stratejik Araştırmalar Daire Bsk., DPT (pdf)