TSK Komuta Heyeti ve NATO

“Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ordusu, istilâlar yapmak veya saltanatlar kurmak için şunun, bunun elinde ihtiras aleti olmaktan münezzehtir. İnsanca ve müstakil yaşamaktan başka gayesi olmayan milletin aynı ideale bağlı ve yalnız onun emrine tabi ve sadık öz evlâtlarından mürekkep muhterem ve kuvvetli bir heyettir.”

Gazi Mustafa Kemal (1930)

Türk ordusunun, devletin iç ve dış siyasetindeki yeri inkâr edilemez bir gerçektir. Ordunun 20 yılı aşkın bir süredir bölücü terörle mücadele etmesi ve ayrılıkçı terörist örgüt PKK’nın da ABD ve AB gibi emperyalist odaklar tarafından destekleniyor olması, ordu-siyaset ilişkilerine ayrı bir önem kazandırıyor. Ordusuz iktidar olmaz. Siyasetin bu evrensel kuralının ötesinde, Türkiye’deki siyasi iktidarlar da –ne yazık ki- ABD’nin onayı olmadan şekillenemeyip onun desteğinden yoksun bir şekilde yaşayamamaktadır. Bu nedenlerle ordu-iktidar ilişkilerin ortak paydalarından birini ABD’ye karşı tutum oluşturuyor. Ordu ile siyasi iktidarın uyumu, bir anlamda bu iki kurumun ABD ile uyum içinde olmasıyla da doğrudan ilişkilidir. Türk ordusunun, aslında ABD demek olan NATO ittifakı üyeliği, bu bağlamda belirleyici bir öneme sahip oluyor.

Bu genel çerçevede, Türkiye’de son 20 yıl içinde görev yapmış olan Genelkurmay Başkanlarının askeri kariyerlerinde NATO birimlerindeki görevleri dikkat çekici mahiyettedir. PKK terörü 1984’de başlamış ve 1990-91’deki Birinci Körfez Savaşı ile ivme kazanmıştır. Bu nedenle incelememiz, 1987 yılında Genelkurmay Başkanı olan Org. Necip Torumtay ile başlayacaktır. Daha sonra sırasıyla Org. Doğan Güreş, Org. İsmail Hakkı Karadayı, Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu, Org. Hilmi Özkök, Org. Yaşar Büyükanıt ve Org. İlker Başbuğ’un askeri kariyerlerinde NATO’nun yerine göz atacağız. Bu Genelkurmay Başkanları’nın kuşkusuz Türk ordusunun çeşitli birliklerinde ifa ettikleri birçok başka görevler de vardır. Bu çalışmada sadece NATO çerçevesinde hangi birimlerde görev aldıkları özetlenecektir.

20. Genelkurmay Başkanı olan Org. Necip Torumtay, bu göreve 24 Temmuz 1987 tarihinde atandı. 3 Aralık 1990 tarihinde de henüz görev süresi bitmeden kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Bu ayrılıştaki en önemli neden, Cumhurbaşkanı Özal’ın Birinci Körfez Savaşı’nda Irak‘a karşı ABD ile beraber hareket edilmesi ve Kuzey’den bir cephe açılması yönündeki görüşüne karşı çıkmasıdır. Org. Torumtay’ın istifası bir anlamda ABD planlarına ve bunların Özal eliyle uygulanmasına karşı çıkışın bir ifadesiydi.

Org. Necip Torumtay’ın NATO bünyesindeki tek görevi, 1970 yılında terfi ettiği tuğgeneral rütbesiyle yaptığı NATO Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) Harekât Plan Daire Başkanlığı’dır.

21.Genelkurmay Başkanı Org. Doğan Güreş, Org. Necip Torumtay’ın istifası üzerine 4 Aralık 1990 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı görevine atanmış ve emekli olduğu 30 Ağustos 1994 tarihine kadar bu görevde kalmıştır. Org. Doğan Güreş’in de selefi gibi askeri kariyerinden sadece bir kez NATO görevi var: 1973 yılında terfi ettiği tuğgeneral rütbesiyle NATO Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) Lojistik ve Silahlanma Dairesi Başkan Yardımcılığı…

30 Ağustos 1994 ile 30 Ağustos 1998 arasında görev yapan 22. Genelkurmay Başkanı Org. İsmail Hakkı Karadayı ise, askeri kariyerdeki NATO görevi dikkate alındığında, oldukça nadir bir örnek olarak karşımıza çıkıyor. Çünkü Org. Karadayı’nın kariyerinde hiçbir NATO görevi yoktur!

Ne var ki, Org. Karadayı’dan sonra göreve gelen Genelkurmay Başkanları için aynı şeyleri söylemek pek mümkün olamıyor. Org. Karadayı’dan sonra Genelkurmay Başkanlığı makamına atananlar, askeri kariyerlerinde NATO birimlerinde, birden çok kez görev almışlardır.

Örneğin 1998 ile 2002 yılları arasında görev yapan 23. Genelkurmay Başkanı Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu’nun NATO birimlerindeki geçmişi oldukça kabarık… 1970’de İtalya Napoli’deki NATO Güney Avrupa Müttefik Kuvvetleri Komutanlığı (AFSOUTH) Karargâhı Harekât Başkanlığı’nda plan subaylığı yapan Kıvrıkoğlu, 1974 yılında Roma‘da NATO Savunma Koleji’ni de bitiriyor. Daha sonraki süreçte, 1980-1983 döneminde Belçika / Mons‘ta NATO Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) Harekât Merkez Amirliği görevinde bulunuyor. Kıvrıkoğlu’nun NATO çerçevesindeki son görevi ise 1984-1986 yıllarında NATO Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri (LSE) Kurmay Başkanlığı…

28 Ağustos 2002 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı’na atanan ve 28 Ağustos 2006 tarihine kadar bu görevde kalan Org. Hilmi Özkök, AKP iktidarı döneminin ilk Genelkurmay Başkanıdır aynı zamanda… Org. Özkök’ün de NATO kariyeri selefi gibi…

1975 yılında NATO Savunma Koleji’nden mezun olan Özkök, kurmay subay olarak; NATO Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı Özel Silahlar Şube Müdürlüğünde Karargâh Subaylığı yaptıktan sonra, Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı (SHAPE) Plan ve Prensipler Dairesinde Karargâh Subaylığı’nda da bulunuyor. Ayrıca 1992 yılında Korgeneralliğe terfi edip, korgeneral rütbesiyle NATO Türk Askeri Temsil Heyet Başkanlığı yapıyor. 1996 yılında da orgeneralliğe terfi edip bu rütbesi ile NATO Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nda bulunuyor.

2006 ile 2008 arasında iki yıl görev yapan 25. Genelkurmay Başkanı Org. Yaşar Büyükanıt ise 1972 yılında Kara Harp Akademisini kurmay subay olarak bitirdikten sonra Belçika/Mons’ta Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanlığı Yüksek Karargâhında (SHAPE) İstihbarat Daire Temel İstihbarat Şubesi Kuvvet ve Sistem Kısım Amirliği görevinde bulunuyor. 1988 yılında tuğgeneralliğe terfi eden Büyükanıt, tuğgeneral rütbesi ile İtalya/Napoli’de NATO Güney Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanlığında (AFSOUTH) İstihbarat Daire Başkanlığı yapıyor.

Türkiye’nin 26. Genelkurmay Başkanı olan Org. İlker Başbuğ, 30 Ağustos 2008 tarihinde bu göreve atanmıştır ve halen bu görevi sürdürmektedir. Org. Başbuğ’un oldukça parlak bir NATO kariyeri bulunmaktadır.

1977 yılında Kara Harp Akademisi‘nden mezun olmuş, ardından kurmay subay olarak; Belçika/Brüksel‘de NATO Uluslararası Askeri Karargâhında Cari İstihbarat Plan Subaylığı yapmıştır. İngiltere Kraliyet Harp Akademisi ve NATO Savunma Kolejini de bitiren Orgeneral İlker Başbuğ, 1988 yılında tuğgeneralliğe terfi ederek bu rütbede Belçika/Mons‘da Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhında (SHAPE) Lojistik ve Enformasyon Daire Başkanlığı görevinde bulunmuştur. 1995 yılında tümgeneralliğe terfi etmiş ve bu rütbe ile yine Belçika/Mons’da Milli Askeri Temsil Heyeti (NMR) Başkanlığı görevi yürütmüştür.

Bütün bu tablo incelendiğinde ortaya ilginç bazı sonuçlar çıkmaktadır.

1. Öncelikle son 20 yıl içinde NATO ittifakı bünyesindeki birimlerde görev almayan tek Genelkurmay Başkanı’nın, Org. İsmail Hakkı Karadayı olduğu görülmektedir. 28 Şubat Müdahalesi’nin Org. İsmail Hakkı Karadayı’nın Genelkurmay Başkanlığı döneminde yapılmış olması, bu bağlamda ayrı bir anlam kazanıyor.

2. Org. İsmail Hakkı Karadayı’dan önceki iki Genelkurmay Başkanı’nın mesleki kariyerlerinde sadece bir kez NATO görevi olmuştur. Oysa Org. Karadayı’dan sonra Genelkurmay Başkanı olanların askeri kariyerinde NATO görevleri ağırlıklı bir yere sahiptir. Her biri en azından 3-4 kez NATO bünyesindeki birimlerde görev almışlardır.

3. İki Genelkurmay Başkanı (Kıvrıkoğlu ve Başbuğ), NATO Savunma Koleji mezunudur ve Org. Karadayı hariç bütün Genelkurmay Başkanları, askeri kariyerlerinin bir aşamasında Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhında (SHAPE) görev almışlardır.

4. Bunlara ek olarak Org. Karadayı’nın “ABD Legion of Merit Nişanı“; Org.Kıvrıkoğlu, Org. Özkök ve Org. Büyükanıt’ın da “ABD Liyakat Madalyası” bulunmaktadır. Org. İlker Başbuğ’un henüz ABD tarafından verilmiş bir nişan ya da madalyası yoktur!

Bu tablo üzerine aslında çok yorum yapılabilir. Ama şimdilik, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin komuta yapısının (özellikle son 10 yıldır) Türkiye-ABD ilişkilerinde oynadığı rolde, bu askeri geçmişin etkisinin de dikkate alınması gerektiğini söylemekle yetinelim.

Türkiye’de son 20 yıldır Genelkurmay Başkanlığı yapan orgenerallerin askeri kariyerlerinde NATO birimlerindeki görevlerin ne oranda yer aldığını gördük. Peki, bugün Türk Silahlı Kuvvetleri’ne komuta eden askerlerin geçmiş kariyerlerinde NATO’da yapılmış görevlerin yeri nedir? Diğer bir ifadeyle Türk Silahlı Kuvvetleri Komuta heyetinde yer almak için, geçmişte NATO bünyesindeki birimlerde görev yapmış olmanın etkisi var mıdır? Bu çerçevede hali hazırda görevde olan Genel Kurmay İkinci Başkanı, Kara Kuvvetleri Komutanı, Kara Kuvvetleri Kurmay Başkanı, Birinci, İkinci ve Üçüncü Ordu Komutanları ve Ege Ordu Komutanı ile Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları’nın askeri kariyerlerinde NATO birimlerinde yapılan görevleri özetleyelim. Burada bir kez daha belirtelim ki, bu komutanların Türk ordusunun çeşitli birliklerinde ifa ettikleri birçok başka görevler de vardır. Bu çalışmada sadece NATO çerçevesinde hangi birimlerde görev aldıkları özetlenecektir.

Türkiye’nin 26. Genelkurmay Başkanı olan Org. İlker Başbuğ’un durumuna yukarıda değinmiştik.

Genelkurmay İkinci Başkanı Org. Hasan Iğsız, 1976 yılında Kara Harp Akademisinden mezun olmuş, ardından kurmay subay olarak o da Belçika/Brüksel’de Uluslararası Askeri Karargâhı (IMS) Plan Prensipler Dairesinde Plan Subaylığı yapmıştır. 1997 yılında tümgeneralliğe terfi eden Iğsız, tümgeneral rütbesi ile yine Belçika/Mons’da Milli Askeri Temsil Heyeti (NMR) Başkanlığı görevlerini yürütmüştür.

Kara Kuvvetleri Komutanı Org. Işık Koşaner, 1978 yılında Kara Harp Akademisinden mezun olmuş, ardından kurmay subay olarak; NATO Savunma Koleji’ni bitirmiş ve İtalya / Napoli’deki Güney Avrupa Müttefik Kuvvetleri Komutanlığında Karargâh Subaylığı yapmış, daha sonraki süreçte de İngiltere / Londra’da Savunma İncelemeleri Kraliyet Koleji’ni bitirmiştir.

Kara Kuvvetleri Komutanlığı Kurmay Başkanı Org. Aslan Güner de 1978 yılında Kara Harp Akademisinden mezun olmuş, ardından kurmay subay olarak Napoli/İtalya’da Güney Avrupa Müttefik Kuvvetleri Komutanlığı (AFSOUTH) Plan Prensipler Başkanlığında Karargâh Subaylığı yapmıştır.

Şu anda 1. Ordu Komutanı olan ve Org. Koşaner’den sonra Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na gelmesi beklenen Org. Ergin Saygun (1966) 1978 yılında Kara Harp Akademisi’nden mezun olmuş, ardından kurmay subay olarak Brüksel/Belçika’da Türk Askeri Temsil Heyeti Başkanlığı’nda Kara Plan subaylığı yapmıştır. 1993’te tuğgeneralliğe terfi eden Saygun, bu rütbesi ile yine Belçika/Mons’da Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı’nda (SHAPE) Lojistik ve İntikaller Daire Başkanlığı görevinde bulunmuştur. 2001 yılında Korgeneralliğe terfi eden Saygun, korgeneral rütbesi ile Brüksel/Belçika’da Türk Askeri Temsil Heyeti Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur.

2. Ordu Komutanı Org. Necdet Özel (1969) ve 3. Ordu komutanı Saldıray Berk (1968) NATO birimlerinde görev yapmamışlardır. Org. Özel ve Org. Berk, Org. Saygun gibi Kara Harp Akademisi’nin 1978 mezunlarından olmalarına rağmen, Kara Kuvvetleri’ne gidecek yolda olan 1. Ordu Komutanlığı’na herhalde NATO kariyeri olduğundan ötürü Org. Saygun getirilmiştir. Tabii bunda diğer bütün etkenlerin yanı sıra Org. Saygun’un Harp Okulu’ndan diğerlerinden daha önce, 1966 yılında mezun olmasının da rolü vardır.

Ege Ordu Komutanı Org. Hayri Kıvrıkoğlu ise 1979 yılında Kara Harp Akademisinden mezun olmuştur. Kurmay subay olarak NATO Güneydoğu Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı İstihbarat Daire İstihbarat Şube Karargâh subaylığı ve daha sonra da Belçika/Mons’da Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı(SHAPE)’nda Harekât Başkanlığı Tatbikat ve Değerlendirme Şube İrtibat Kısım Amirliği ve Silah Kontrol Şube Müdürlüğü yapmıştır. 2000 yılında tümgeneralliğe terfi etmiş ve tümgeneral rütbesi ile yine Belçika/ Mons’da Millî Askerî Temsil Heyeti (NMR) Başkanlığı görevlerini yürütmüştür.

Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Metin Ataç 1976 yılında Deniz Harp Akademisi’nden, 1979 yılında NATO Savunma Koleji’nden mezun olmuştur. 1985-1986 yıllarında NATO ENF Şubesi Müdürlüğü, 1986-1989 yılları arasında SHAPE Milli Askeri Temsil Heyeti Başkanlığı Deniz Plan Subaylığı yapmıştır.

Aktütün Baskını sırasında iznini yarıda kesmeyerek kamuoyunun tepkisini çeken Hava Kuvvetleri komutanı Orgeneral Aydoğan Babaoğlu ise 1976 yılında Hava Harp Akademisinden mezun olmuş, kurmay subay olarak; Napoli/İtalya’da Güney Avrupa Hava Kuvvetleri Komutanlığı (AIRSOUTH) Plan Prensipler Başkanlığında Şube Müdürlüğü yapmıştır. 1984 yılında da ABD Hava Üniversitesi Hava Harp Koleji’nden mezun olmuştur.

Görüldüğü gibi bugün Türk Silahlı Kuvvetleri komuta heyetini oluşturan orgenerallerin neredeyse tamamı, askeri kariyerlerinin bir döneminde, kimi zaman bir kez, kimi zaman da birden çok kez, Belçika-Mons’da bulunan Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Karargâhı’nda bulunmaktadırlar. Türk Silahlı Kuvvetleri’nden Ordu komutanı ya da Kuvvet komutanı olmak için sanki yazılı olmayan bir kuraldır bu. Yine TSK içinde yükselme yolunda da Belçika/Mons’da Milli Askeri Temsil Heyeti (NMR) Başkanlığı yapmak da yazılı olmayan bir kural gibidir.

NATO’daki ABD etkinliği ve bu emperyalist askeri örgütün günümüzdeki işlevi hatırlanırsa, bu tablonun hayli düşündürücü olduğu ortadadır.

S. Ant